سیاره زهره که دومین سیاره از سمت خورشید است و درخشان‌ترین سیاره در آسمان زمین و البته داغ‌ترین سیاره در منظومه‌ی شمسی به شمار می‌رود، در پس ابرهای متراکم خود هنوز رازهای زیادی را نهفته دارد.
این همسایه‌ی زمین با توجه به جلوه‌گری خاص خود در آسمان شب، همیشه مورد توجه بشر بوده و به همین دلیل در قرن‌های اخیر موضوع پژوهش‌های متعددی هم قرار گرفته است. پژوهش‌هایی که حتی در سال‌های اخیر رشد یافته و نگاه‌ها را دوباره به این سیاره معطوف کرده است. اما چرا سیاره ناهید تا این اندازه مورد توجه قرار گرفته است؟
تاریخچه و نامگذاری زهره
«ناهید»، «زهره» یا «ونوس» (Venus) همه نام‌هایی هستند که به دومین سیاره در میان سیاره‌های منظومه‌ی شمسی از سمت خورشید گفته می‌شود. این سیاره از انواع سیارات سنگی به شمار می‌رود و به نام الهه‌ی رومی عشق و زیبایی یعنی «ونوس» نامگذاری شده است. در حقیقت تنها سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی است که پس از تعیین نام‌های سیارات توسط اتحادیه بین‌المللی نجوم، به نام یک زن نامگذاری شده است. ناهید احتمالا در ابتدا بر اساس زیباترین خدای پانتئون‌های رومی و یونانی نامگذاری شده است چون در میان پنج سیاره‌ی شناخته شده برای ستاره‌شناسان باستان، درخشان‌ترین به شمار می‌رفت. با این حال در یونان باستان، زهره را «آفرودیت» (Aphrodite) می‌نامیدند.
در دوران باستان سیاره‌ی زهره اغلب دو ستاره‌ی متفاوت، یکی به عنوان ستاره‌ی شامگاهی و یکی به عنوان ستاره‌ی صبحگاهی در نظر گرفته می‌شد. به همین دلیل در لاتین مسیحی، این دو به ترتیب با نام‌های «وسپر» (Vesper) و «لوسیفر» (Lucifer) شناخته می‌شدند.
در عین حال، مشاهدات بیشتر این سیاره در عصر فضا، مفهوم علمی زهره را تا حدی از یک جرم دلپذیر آسمانی فاصله داده و محیط بسیار جهنمی آن را نشان داده است. بنابراین نیاز به رصدهای دقیق‌تر این سیاره است اما از سویی با توجه به جو غلیظ و محیط سخت زهره، فضاپیماها مدت زیادی روی سطح آن زنده نمی‌مانند و بنابراین این همسایه‌ی زمین، مکانی بسیار دشوار برای رصد از نزدیک به شمار می‌رود.
سیاره زهره نماد چیست؟
زهره در فرهنگ‌ها و اسطوره‌های مختلف تحت عنوان نمادهای گوناگونی شناخته می‌شود. این سیاره به دلیل روشنایی و زیبایی خاص خود در آسمان شب، همیشه مورد توجه بوده و با مفاهیم زیادی پیوند خورده است. از جمله نمادهایی که در این زمینه مورد توجه بوده است می‌توان به عشق و زیبایی، زنانگی، صلح و هماهنگی، باروری، هنر و خلاقیت اشاره کرد.
شکل‌گیری سیاره زهره
هنوز مفاهیم زیادی از روند شکل‌گیری سیاره‌ی زهره ناشناخته باقی مانده است. شباهت‌های پیدایش زهره و زمین و سرنوشت بسیار متفاوت آن‌ها، نوعی آزمایش برای دانشمندانی است که تشکیل سیارات را مطالعه می‌کنند. اندازه‌ی مشابه، ساختار داخلی مشابه و اینکه هر دو در روزهای ابتدایی، اقیانوس‌ها را در خود جای داده‌اند. با این حال امروزه یکی دنیایی جهنمی است، در حالی که دیگری تنها دنیای شناخته شده برای میزبانی از حیات محسوب می‌شود.
عواملی که این سیارات را در مسیرهای تقریبا متضاد قرار داده‌اند، به احتمال زیاد از قرص چرخان گاز و گردوغباری که از آن متولد شده‌اند، آغاز شده‌اند. به نوعی 4.6 میلیارد سال پیش و در دوران آغازین شکل‌گیری منظومه‌ی شمسی در کهکشان، قرص اطراف خورشید ما برافروخته شد، سرد شد و سپس در سیاراتی که امروزه می‌شناسیم جای گرفت. بدین ترتیب درک بهتر از تاریخچه‌ی شکل‌گیری زهره می‌تواند به ما در درک بهتر زمین و همچنین سیارات سنگی اطراف ستاره‌های دیگر کمک کند.
ویژگی‌های سیاره زهره
زهره و زمین اغلب دوقلو نامیده می‌شوند چون از نظر اندازه، جرم، چگالی، ترکیب و گرانش مشابه یکدیگرند. این سیاره از نظر ابعاد با قطر 12 هزار و 104 کیلومتر فقط کمی کوچک‌تر از سیاره‌ی مادری ماست و جرمی حدود 80 درصد جرم زمین دارد. ناهید از یک هسته‌ی آهنی مرکزی و یک گوشته‌ی سنگی تشکیل شده است که از نظر ترکیب مشابه زمین است.
با این حال اتمسفر جهنمی آن به میزان 96 درصد شامل کربن دی‌اکسید و 3.5 درصد نیتروژن است و 0.5 درصد دیگر شامل مقدار کمی کربن مونوکسید، گوگرد دی‌اکسید، بخار آب، آرگون و هلیوم می‌شود. خواهر زمین یک سیاره‌ی گازی محسوب نمی‌شود، بلکه یک سیاره‌ی سنگی است که محیط داخلی آن از یک هسته‌ی فلزی آهنی ساخته شده و تقریبا 6 هزار کیلومتر عرض دارد. گوشته‌ی سنگی مذاب آن هم دارای ضخامت تقریبی 3 هزار کیلومتر است. پوسته‌ی زهره بیشتر از جنس بازالت است و ضخامت آن به طور متوسط بین 10 تا 20 کیلومتر تخمین زده می‌شود.
علت اینکه زهره داغ‌ترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی به شمار می‌رود، به ساختار جوی پیچیده‌ی آن مرتبط است. اگرچه این نزدیک‌ترین سیاره به خورشید نیست، اما جو متراکم آن گرما را در روندی مشابه اثر گلخانه‌ای که روی زمین می‌بینیم، به دام می‌اندازد. در نتیجه دمای سیاره به 471 درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رسد که حتی برای ذوب شدن سرب به اندازه کافی داغ است و بدین ترتیب فضاپیماها تنها چند ساعت پس از فرود روی این سیاره قادر به ادامه‌ی فعالیت هستند و پس از آن نابود می‌شوند.
بنابراین زهره دارای اتمسفری جهنمی است که عمدتا از کربن دی‌اکسید با ابرهای سولفوریک اسید و فقط مقدار کمی آب تشکیل شده است. جو این سیاره از هر سیاره‌ی دیگری سنگین‌تر است و بنابراین فشار سطحی آن به بیش از 90 برابر زمین می‌رسد. روی زمین چنین فشاری در عمق 1000 متری اقیانوس وجود دارد.
محیط فعلی سیاره زهره نتیجه‌ی یک «اثر گلخانه‌ای فراری» (Runaway Greenhouse Effect) است که به جو عظیم متشکل از کربن دی‌اکسید آن امکان داده گرمای خورشید را جذب و در طول زمان آن را مانند گلخانه‌ای برای گل‌ها روی زمین، حفظ کند. مدل‌های اقلیمی نشان می‌دهند که اگر این اثر گلخانه‌ای نبود، حتی با وجود اینکه این سیاره حدود 25 درصد نسبت به زمین به خورشید نزدیک‌تر است و 2 برابر انرژی بیشتری از خورشید دریافت می‌کند، دمای هوا می‌توانست کمتر و به جای 440 تا 460 درجه‌ی سانتی‌گراد و حتی بالاتر، 50 تا 80 درجه سانتی‌گراد باشد.
اینکه چگونه این اثر گلخانه‌ای شاخص در زهره ایجاد شده، یک پرسش کلیدی درباره‌ی سیاره‌ی خواهر ماست. ممکن است آتشفشان پایداری در سیاره‌ای که اقیانوس‌های آب مایع سطحی خود را از دست داده است، انرژی گرمایی بیشتری را از فوران‌های فعال دریافت کرده و جو را از پایین هم داغ کرده و بر عرشه‌ی ضخیم ابرها هم که گرما را در زهره به دام انداخته‌اند، اثر گذاشته باشد. همچنین روی زمین، کربن دی‌اکسید خارج شده توسط آتشفشان‌ها در مقیاس‌های زمانی زمین‌شناختی از طریق تکتونیک صفحه‌ای به داخل سیاره بازیافت می‌شود. اما در سیاره زهره، در نبود تکتونیک صفحه‌ای، کربن دی‌اکسید به عنوان یک گاز گلخانه‌ای قوی در جو باقی می‌ماند.
